New York merkezli edebiyat, insan hakları ve basın özgürlüğü kuruluşu PEN America, her yıl yayımladığı ve dünya genelinde basın özgürlüğü ve müelliflere yönelik baskıları belgeleyen raporunu evvelki gün sundu. Rapora nazaran dünya genelinde hapsedilen muharrir sayısı üst üste altıncı yıl artış gösterdi.
Endeks, 2024 yılında 40 ülkede toplam 375 muharririn cezaevinde olduğunu kaydetti; bu sayı, 2023 yılında 33 ülkede 339 yazardı. 2024 yılında ‘suçlama yöneltilmeden ya da yargılama başlamadan’ gözaltında tutulan müellif sayısında da artış yaşandı; 2023’te 76 olan bu sayı 2024’te 80’e çıktı. Bu olayların birçok Çin, Mısır ve ‘işgal altındaki Filistin topraklarını’ da içermek üzere İsrail’de yaşandı. Teknolojinin gelişimiyle birlikte klâsik yayım yapmayan ve toplumsal medyada yazılı içerik üreten bireylerin hapsedilmesinde de artış görüldüğü bildirildi.
ÇİN BİRİNCİ SIRADA
Mısır’da, uzun müddetli tutukluluk hadiseleri üç katına çıkarak 2023’te üç müelliften 2024’te dokuz muharrire yükseldi. Özerk bölgeleri dahil olmak üzere Çin, üst üste altıncı yıl da en fazla muharririn hapsedildiği ülke oldu; 2023’te 107 olan bu sayı, 2024’te 118’e çıktı ve bu artış, dünya genelindeki en büyük artış olarak kaydedildi. İran, 43 müellifle ikinci sırada yer aldı. Bu iki ülke, dünya genelinde hapsedilen müelliflerin yüzde 43’ü oluşturdu. 2024 yılında müellifler açısından en makûs 10 ülke ise şöyle sıralandı: Suudi Arabistan (23), Vietnam (23), İsrail (21), Rusya (18), Türkiye (18), Belarus (15), Mısır (10) ve Myanmar (10).
İRAN MUHALİF BAYAN MÜELLİFLERİ HAPSETTİ
Öte yandan 2024’te bayan muharrirleri en fazla hapseden ülke İran oldu; toplam 43 tutuklu muharririn 13’ü bayandı. Bayanların birden fazla, türban mecburiliği ya da bayanlara getirilen başka kısıtlamalara karşı yazdıkları için maksat alındı. Savaş ve çatışmalar da dünya genelinde tabir özgürlüğü üzerinde olumsuz tesirler yaratmaya devam etti. Faal olarak savaşta bulunan iki ülke; İsrail ve Rusya, 2023’teki sıralamalarını koruyarak sırasıyla beşinci ve altıncı sırada yer aldı, lakin hapsedilen müellif sayıları arttı: İsrail, 17’den 21’e, Rusya ise 16’dan 18’e çıktı. Bu muharrirlerin birçok, savaş zıddı görüşleri nedeniyle cezalandırıldı.
SİSTEMATİK BASKI DERİNLEŞTİ
Raporda Türkiye’ye de kısa bir kıymetlendirme ayrıldı. Buna nazaran Türkiye’nin sayıları, geçen yılki Endeks’e nazaran artış gösterdi; 14 olan tutuklu müellif sayısı, 2024’te 18’e yükseldi. Bu artış, yıl boyunca söz özgürlüğü ve gazeteciliğe yönelik birçok cephede artan baskıların bir sonucu olarak değerlendirildi. Rapora nazaran 2024 yılında hükümet, müellifler üzerindeki sistematik baskıyı daha da derinleştirdi; süregelen davaları ve hukuksal suçlamaları birer ‘tehdit aracı’ hâline getirerek, yargı süreçlerini ve yine yargılamaları yıllarca sürüncemede bıraktı. Buna rağmen raporun Türkiye değerlendirilmesinde özgür Türk basının aktüel meselelerine değinilmedi.
