Bir proteinin nasıl göründüğü, neye benzediği çok kıymetli bir bahis. Hastalıkları anlamada, yanlışsız ilaç üretiminde, proteinin hücreye katkısını tanımlamada ve öteki bir çok alanda proteinin hali kritik kıymete sahip.
Sorun şu ki: tek bir proteinin bile üç boyutlu formunu bulmak yıllar alabiliyor ve 200 milyon farklı protein var. Birtakım insanların üniversitede doktora mevzuları tek bir tane proteinin formunu kestirim etmek, yani yıllarca uğraşıp 200 milyon proteinden bir adedinin neye benzediğini bulmaya çalışmak.
Yine de insanlık büyük uğraşlar sonucu son 60 yılda 170 bin proteinin neye benzediğini ortaya çıkarabilmiş. Lakin 200 milyon protein içinde 170 bin çok küçük bir sayı.
ALPHAFOLD
DeepMind isimli bir şirket var. Bu şirket bu protein konusunu başa takıyor, ve AlphaFold isimli bir yapay zeka sistemi geliştiriyorlar.
Daha evvel keşfedilmiş 170 bin proteinin biçimini alıyorlar, ve AlphaFold’u bu hallerle eğitiyorlar (bir yapay zekâ nasıl eğitilir ileriki yazılarda ayrıyeten bahsederiz belki).
170 bin proteinin neye benzediğini güzelce anlayan AlphaFold, 200 milyon proteinin de neye benzediğini tek tek buluyor. Olağanda milyonlarca yıl sürecek işi bir yılda bitiriyor.
NOBEL ÖDÜLLERİ
Bu proteinlerin formlarının bulunması o kadar kıymetli bir mevzu ki, bu keşif iki DeepMind yöneticisine-Demis Hassabis ve John Jumper’a – 2024’te Nobel mükafatı kazandırdı. Kimya alanında.
“Kimya mı? Yapay zekâ araştırmacıları, kimya alanında nasıl Nobel mükafatı alırlar? Kimyagerlerin hakkı değil mi bu?” diyorsanız bir de fizik alanında Nobel mükafatı kazananları söyleyeyim: Geoffrey Hinton ve John Hopfield.
Geoffrey Hinton, yapay zekânın atalarından biri. Bugün gördüğümüz duyduğumuz bütün yapay zekâ fotoğrafları, sesleri, görüntüleri, müzikleri, ödev yapan ChatGPT’leri filan daima onun değerli çalışmaları sayesinde. Kendisi aslında bir psikolog, beyni daha iyi anlamak için uzun yıllar evvel yapay zekâ alanında araştırmalara başlıyor, ve sonunda bu araştırmalar sayesinde fizik alanında Nobel Mükafatı alıyor.
Kısacası, 2024’te iki farklı bilim alanındaki Nobel mükafatları, aslında birebir ihtilalin sonuçlarını kutluyor: yapay zekâ.
BAŞLANGIÇ
– Başlangıçta insan elektriği ve interneti yarattı. Bu dijital cihan biçimsiz ve anlamsızdı, data merkezleri karanlıktı ve insanların algoritmaları kablolar üzerinde dolaşıyordu.
Yapay zekâ aslında uzun müddettir hayatımızda. Bir yere otomobille gittiğinizde harita uygulamalarından yardım alıyorsanız, hava iddialarına göz atıyorsanız, toplumsal medyada ilginizi çeken reklamlar görüyorsanız bunlar daima yapay zekâ sistemleri sayesinde.
Günümüzde bu hususun çok konuşulmasının sebebi ise üretken yapay zekâ (generative AI) denen özel bir yapay zekâ alanı. Üretken yapay zekâ nedir, öteki bir yazının konusu. Lakin günümüzde çoğunluk üretken yapay zekâ ile yapay zekâ ortasında ayrım yapmadan tüm sistemlere yapay zekâ dediği için biz de bu tabirle devam edeceğiz, fakat bilin ki odağımız üretken yapay zekâ olacak.
Yapay zekânın tarihindeki kimi ikonik anları özetleyelim
– İlk 1950’lerde duymaya başlıyoruz düşünen makineleri. “The Imitation Game” sinemasında de canlandırılan Alan Turing (izlemeyenlere şiddetle tavsiye ederim!), 1950’de makinelerin düşünüp düşünemediğini test etmek için bir yol öneriyor: “yan odaya bir makine ve bir insan koyalım, bir soru soralım, cevaplayan makine mi insan mı ayırt edemezsek makine testi geçmiştir ve insan düzeyine ulaşmıştır”. Bu test sonradan “Turing Testi” diye meşhur oluyor.
(Bir not olarak; bu test geçildi. Şu an “İnsanlığın Son Sınavı” isimli bir test üzerinde çalışılıyor, öbür vakit bu husustan ayrıyeten bahsederiz.
– 1956’da Darthmouth Kolej’de yapay zekâ (artificial intelligence) terimi birinci kere ortaya atılıyor.
– 1997’de Deep Blue, büyük satranç ustası Kasparov’u yeniyor.
– 2016’da AlphaGo, dünya Go şampiyonunu yeniyor. Burada AlphaGo’nun yaptığı 37. atak tarihe geçiyor, zira yapay zekâ 2500 yıldır milyonlarca kişinin oynadığı bu oyunda daha evvel denenmemiş bir atılımla oyunu kazanmayı başarıyor.
– 2022’de OpenAI ChatGPT’yi duyuruyor, ve insanlık birinci kere karşılıklı doğal sohbet edebileceği bir teknoloji ile tanışıyor.
Bence bir gün 2022’yi bir çağın kapanıp bir öteki çağın, düşünen makineler çağının başladığı bir milat olarak kabul edeceğiz.
SICAK KUMLARDAN SOĞUK ROBOTLARA
İnsanlık nitekim inanılmaz.
Kumdan silikon, silikondan çip, çipten işlemci, işlemciden bilgisayar, bilgisayardan konuşabilen zeki bir makine yarattık.
Düşününce, aslında bir avuç kumla konuşuyoruz…
Yapay zekânın insanlık için başka tüm teknolojik ihtilallerden daha büyük bir ihtilal olduğuna ve önümüzdeki yıllarda genç yaşlı hepimizin hayatının radikal biçimde değişeceğine inanıyorum. Bu nedenle bu mevzuyu ilerleyen yazılarda irdelemeye devam edeceğiz.
FİNANS BÖLÜMÜ VİTES YÜKSELTTİ
Son iki yazımızda finansal teknolojilerden kelam etmiştik; bu sefer odağı koruyor, lakin merceği direkt yapay zekânın kesimde yarattığı yeni dalgaya çeviriyoruz.
RBC’DEN MİLYARLIK HEDEF
Kanada’nın en büyük bankası Royal Bank of Canada (RBC), 15 Mayıs’ta “AI & Digital Innovation” isimli yeni ünite kurdu. Lider Yardımcısı Bobby Grubert, yapay zekânın beş yılda net kara 1 milyar Kanada doları katkı sağlayabileceğini söyledi.
UBS, ANALİSTİ EKRANDAN KONUŞTURUYOR
İsviçreli UBS, yatırımcılara yönelik araştırma notlarını artık yapay zekâ takviyeli avatarlar aracılığıyla yayınlıyor. Londra’da yazılan rapor, New York’taki müşteriye tıpkı gün görüntü formatında ulaşıyor. Banka, yılda 5 bin klip yayınlamayı hedefliyor.
JPMORGAN’DAN 1.5 MİLYAR DOLARLIK TASARRUF
ABD’li dev JPMorgan Chase, “Coach AI” ismini verdiği dahili sohbet botunun danışan sorgularını yüzde 95 daha süratli yanıtladığını, yapay zekâ uygulamalarının bankada 1,5 milyar dolar tasarrufa dönüştüğünü açıkladı.
VİSA, ÖDEMEDE SAHTEKARLIĞI AVLIYOR
Visa’nın yeni ARIC Risk Hub’u adaptif yapay zekâ modeli sayesinde dolandırıcılık aktivitelerini engellemeyi hedefliyor.
WALL STREET’TE YAPAY ZEKÂ RÜZGÂRI
Goldman Sachs, JP Morgan, Morgan Stanley, Citibank üzere Wall Street devleri yapay zekâ alanında çok süratli ilerliyorlar. Yalnızca Morgan Stanley’in yol haritasında 30’un üzerinde yapay zekâ projesi var.
Uzun yıllar karmaşık algoritmaları sessizce art planda işleten kesim, artık yapay zekâyı direkt vitrine koyuyor. Piyasanın yeni mantraları açık: sürat, şeffaflık ve ölçülebilir getiri. Yakında finans katlarında, protein katmanlarını çözen AlphaFold gibisi atılımlara şahit olmak şaşırtan olmayacak.
