İnsanlık, 20’nci yüzyılın ortalarından itibaren uzay çalışmalarında birçok muvaffakiyete imza attı.
Uzay hakkında pek çok keşfin yapılmasına imkan sağlayan beşerli uzay seyahatleri da bilime katkıları nedeniyle ülkeler ortasında rekabet ortamı oluşturuyor.
Birleşmiş Milletler (BM) uzay çalışmalarındaki muvaffakiyetleri kutlamak hedefiyle her sene, birinci beşerli uzay seyahatinin yıl dönümü olan 12 Nisan’ı “İnsanlı Uzay Seyahati Milletlerarası Günü” olarak kabul ediyor.
İnsanlığın uzaya birinci seyahatinden bu yana gerçekleşen beşerli uzay misyonlarına dair bir derleme hazırladı.
UZAYA GİDEN BİRİNCİ İNSANLAR
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB), uzayın bilinmeyenlerini keşfetmek emeliyle 4 Ekim 1957’de “Sputnik 1” isimli birinci insan imali uyduyu yörüngeye göndermesi pek çok gelişmenin kapısını araladı.
Bu birinci adımla başlayan “uzay yarışında” ABD ve SSCB başta olmak üzere pek çok ülkenin uzay keşiflerinde öne geçmek için rekabete girmesi de gelişmeleri hızlandırdı.
Sovyet astronot Yuri Gagarin’in 12 Nisan 1961’de uzay seyahati yapan birinci insan olması, insanlığın “uzay çağını” başlatan dönüm noktası olarak tarihe geçti.
Dünyanın yörüngesine çıkan birinci bayan ise 16 Haziran 1963’te Sovyet astronot Valentina Tereshkova oldu.
SSCB’nin 26 Aralık 1991’de dağılmasının akabinde Rusya, uzaya kozmonot göndermeyi bırakmadı. Rusya ismine birinci beşerli uçuş 17 Mart 1992’de yapıldı.
ABD’NİN UZAY YARIŞINA KATILMASI
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde SSCB ve ABD ortasında başlayan Soğuk Savaş’ta tansiyonu tırmandıran etmenlerden biri de iki taraf ortasındaki uzay yarışı oldu.
ABD, SSCB’nin uzay yarışında kat ettiği araya karşılık, Mercury, Gemini ve Apollo programlarını düzenledi.
ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) tarafından 5 Mayıs 1961’de yörüngeye gönderilen Alan Shepard, uzaya çıkan birinci ABD’li astronot oldu.
Ardından, ABD’li astronot Neil Armstrong, 20 Temmuz 1969’da Ay’ın yüzeyinde adım atan birinci insan olarak tarihteki yerini aldı. Ay’a indiğinde, hafızalarda yer edinen “Bir insan için küçük, insanlık için büyük bir adım.” kelamlarını söyleyen Armstrong, beşerli uzay seyahatlerinin genel manada insanlığın gelişimi için değerine vurgu yaptı.
Astronot Eugene Cernan da 1972’de Ay’da yürüyen son insan oldu.
NASA’nın insanları yine Ay’a göndermeyi amaçladığı “Artemis Programı”nın mürettebatsız birinci kademesi Aralık 2022’de tamamlanırken, programın ikinci evresi olan Ay’ın yörüngesine beşerli seyahatin ise Nisan 2026’da yapılması hedefleniyor.
ULUSLARARASI ÇALIŞMALAR
ABD, Rusya, Japonya, Kanada ve Avrupa’nın uzay ajanslarının iştirakinde 1990’larda inşa edilen Milletlerarası Uzay İstasyonu (ISS) dünyanın pek çok ülkesinden araştırmacıları bir ortaya getiriyor.
ISS, birinci mürettebatın ulaştığı 2 Kasım 2000’den bu yana, çeşitli misyonlar kapsamında uzaya gönderilen 270’den fazla astronota mesken sahipliği yaptı.
Çin birinci kere 15 Ekim 2003’te Yang Liwei isimli astronotunu uzaya gönderirken, Hindistan Uzay Araştırma Ajansı (ISRO) da gelecek yıllarda birinci beşerli uçuşu için hazırlık yapıyor.
ÖZEL ŞİRKETLERİN UZAY ÇALIŞMALARINDAKI YERİ
Ülkelerin haricinde özel uzay şirketleri de Dünya’nın yörüngesine ve bilhassa de ISS’e beşerli seyahatler düzenleyebiliyor. Böylece uzaya giden insan sayısı ve çalışmaların çeşitliliği artıyor.
Örneğin, ABD’li milyarder Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX firması, Mars’a insan göndermeyi ve uzayda sürdürülebilir bir gelecek inşa etmeyi amaçladığı projeler üzerine çalışıyor.
ABD’li iş insanı Jeff Bezos’un sahibi olduğu havacılık ve uzay şirketi Blue Origin ise uzay turizmi kapsamında 2021’den bu yana fiyatlı uçuşlar yapıyor. Ortalarında ABD’li müzikçi Katy Perry’nin de bulunduğu 6 bayandan oluşan mürettebat, 14 Nisan’da bu turistik uçuşlardan birine katılacak.
İNSANLI UZAY SEYAHATİNİN ZORLUKLARI
Tarihteki birinci uzay istasyonu “Salyut 1”, SSCB tarafından 19 Nisan 1971’de Dünya yörüngesine fırlatıldı. Buraya gönderilen ve istasyona kenetlenmeyi birinci sefer başaran “Soyuz 11” isimli aracın Dünya’ya dönüşü ise başarısızlıkla sonuçlandı.
Dönüş seyahatinde kapsülün aksaklık sonucu basınç almasıyla 3 kişilik mürettebatın hayatını kaybetmesi, uzaydaki birinci vefat hadisesi olarak kayıtlara geçti.
Yakın geçmişte de ABD’li astronotlar Yapay Williams ve Butch Wilmore, 5 Haziran 2024’te bir haftalık test uçuşu için ISS’ye gönderilmelerinin akabinde teknik arıza nedeniyle yaklaşık 9 ay uzayda mahsur kalmıştı.
Dünya’ya 18 Mart’ta geri getirilen astronotların, uzayda uzun mühlet kalmalarından ötürü önemli sıhhat problemleri yaşayabileceğinden telaş ediliyor.
