Orta Doğu’da yıllardır gölgelerde süren İsrail-İran tansiyonu, 13 Haziran sabahı şafak vakti sıcak çatışmaya dönüştü. İsrail, “Yükselen Aslan Operasyonu” adıyla İran’a yönelik bugüne kadarki en büyük askeri saldırısını başlattı. Natanz uranyum zenginleştirme tesisi başta olmak üzere onlarca nükleer ve askeri gayeye füze ve hava hücumları düzenlendi.
Tahran ve Tebriz’de arka arda patlamalar meydana gelirken, operasyonun en kritik kayıpları İran İhtilal Muhafızları Kumandanı Hüseyin Selami, nükleer bilim insanları Feridun Abbasi ve Muhammed Mehdi Tehrançi oldu.
İsrail, saldırıyı İran’ın “geri dönüşü olmayan noktaya” yaklaşmasıyla gerekçelendirirken, Tahran’dan sert tehditler yükseldi.
Peki, iki ülke ortasındaki tansiyon bu noktaya nasıl geldi?
İşte çatışmanın yakın geçmişi:
2019 – İRAN’IN MÜTTEFİKLERİNE SALDIRILAR
İsrail, İran’ın müttefiklerini gelişmiş silahlarla donatmasını engellemek için Suriye, Lübnan ve Irak’ta bir dizi hücum gerçekleştirdi.
İsrail, İran’ı Irak ve kuzey Suriye üzerinden Lübnan Hizbullahı‘na silah tedarik sınırı kurmaya çalışmakla suçladı.
İsrail ayrıyeten, İran petrolü ve silahı taşıyan gemilere Doğu Akdeniz ve Kızıldeniz’de akınlar düzenledi.
2020 – TAHRAN’DA ROBOTLU SUİKAST
İsrail Kasım ayında, İran’ın en üst seviye nükleer bilim insanı Mohsen Fahrizade’yi insansız bir araca entegre edilmiş uzaktan denetimli bir makineli tüfekle öldürdü.
2021 – DENİZDE ÇATIŞMALAR
İran ve İsrail, bu süreçte deniz akınlarına yük vermeye başladı.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Şubat ayında Umman açıklarında seyreden İsrail’e ilişkin bir araç taşıma gemisinde meydana gelen patlamanın ardında İran’ın olduğunu öne sürdü.
İran ise Mart ayında İsrail’in, İsrail kıyılarının yaklaşık 50 mil açığında İran’a ilişkin bir İran yük gemisini gaye aldığını sav etti. Nisan ayında, Kızıldeniz’de konuşlu bir İran askeri gemisi muhtemelen İsrail tarafından yerleştirilen bir mayınla hasar gördü.
Bu cins operasyonlar yıl boyunca sürdü.
2022 – MOTOSİKLETLİ SUİKAST
Mayıs ayında motosikletli iki suikastçı, İran İhtilal Muhafızları Ordusu subayı Albay Seyyad Hudayi’yi vurarak öldürdü.
İsrailli yetkililer, onun suikastlar ve adam kaçırmalar düzenleyen kapalı bir operasyon ünitesini yönettiğini belirtti. İsrail, suikastın gerisinde olduğunu ABD’ye teyit etti.
İKİ BİLİM İNSANI HAYATINI KAYBETTİ
Askeri bir araştırma tesisinde çalışan havacılık mühendisi Ayoub Entezari ve jeolog Kamran Aghamolaei, Mayıs ayında besin zehirlenmesi semptomları gösterdikten sonra öldü.
İran, İsrail’in onları zehirlediğini argüman etti, lakin İsrail yorum yapmadı.
2023 – 7 EKİM SALDIRILARI
İran takviyeli Hamas öncülüğündeki Filistinli militanlar, İsrail’e saldırdı ve Gazze’de ölümcül bir savaşı başlattı. Lübnan’daki Hizbullah ve Yemen’deki Husiler dahil İran takviyeli milis kümeler Hamas’a dayanak hedefiyle İsrail’e saldırdı.
İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, İran’ın 7 Ekim akınlarında bir rolü olduğunu reddetti.
SURİYE’DE HAVA SALDIRISI
İran, Aralık ayında, İsrail’in Suriye’deki bir füze atağında üst seviye bir İranlı subayı öldürdüğünü sav etti.
2024 – ŞAM SALDIRISI VE MİSİLLEMELER
İsrail’in, Nisan ayında Şam’daki İran Büyükelçiliği binasına düzenlediği hava hücumunda üç üst seviye İranlı kumandan ve dört subay öldü.
Haftalar sonra Tahran, İsrail’e 300’den fazla insansız hava aracı ve füze fırlattı; bunların neredeyse tamamı düşürüldü.
İsrail, Çabucak akabinde, İran’daki bir nükleer tesisi koruyan hava savunma sistemine hücum düzenledi.
TAHRAN’DA SUİKAST
Temmuz ayında Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye, Devrim Muhafızları tarafından işletilen bir misafirhanede meydana gelen patlamada öldü.
İsrail, suikastın sorumluluğunu daha sonra üstlendi.
ÇAĞRI AYGITI (PAGER) SALDIRISI
Eylül ayında İran’ın Lübnan Büyükelçisi Mücteba Amini, Hizbullah üyelerine yönelik eş vakitli bir davet aygıtı (pager) akınında bir gözünü kaybetti.
Benzer elektronik aygıtlara yapılan akınlar sonraki günlerde de devam etti; onlarca kişi öldü, binlercesi yaralandı. İsrail, bu saldırıların sorumluluğunu üstlendi.
HİZBULLAH LİDERİ ÖLDÜRÜLDÜ
Eylül ayında İsrail, Lübnan’ın başşehri Beyrut yakınlarında düzenlediği hava saldırısıyla Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ı öldürdü.
İRAN’DAN İSRAİL’E FÜZE SALDIRISI
İran, Ekim ayında Nasrallah, Haniye ve bir İranlı komutanın İsrail tarafından öldürülmesine misilleme olarak İsrail’e yaklaşık 180 balistik füze fırlattı. Birden fazla önlendi.
HAVA SAVUNMA SİSTEMLERİ GAYE ALINDI
İsrail, Ekim ayının sonlarında İran’ın kritik altyapısını muhafazaya yönelik hava savunma sistemlerini yok eden hava akınları gerçekleştirdi.
Nisan ve Ekim aylarındaki bu ataklarda, İran’ın Rusya’dan satın aldığı ve nükleer programı koruyan merkezi savunma sistemleri de gaye alındı.
2025 SICAK SAVAŞA YANLIŞSIZ…
Netanyahu, Lider Trump’a İran’ın nükleer tesislerine akın planı önerdi; bu plan Trump idaresi içinde aylarca tartışıldı. Trump, Nisan ayında diplomasi yolunu seçti.
İran, tüm uranyum zenginleştirme faaliyetlerini durdurma talebini reddetti; fakat nükleer programla ilgili görüşmelerin süreceği belirtildi.
12 Haziran’da Trump, İsrail’in İran’a saldırabileceği ve bunun müzakereleri baltalayabileceği ikazında bulundu. “Bence bu işi bozar,” dedi ve akabinde ekledi: “Aslında yardımcı da olabilir lakin bozabilir de.”
SON KIVILCIM
İsrail, Cuma sabahı İran’ın nükleer tesislerine yönelik “Yükselen Aslan Operasyonu” isimli kapsamlı bir taarruz başlattı. Operasyonda İran’ın Natanz uranyum zenginleştirme tesisi dahil düzinelerce nükleer tesis, füze fabrikası ve askeri gaye vuruldu. Tahran’da 4 şiddetli patlama duyulurken, Tebriz’de 5 nokta maksat alındı.
Saldırılarda toplam 7 kişi hayatını kaybetti. Tahran‘da sivil yerleşim yerlerine düzenlenen saldırılarda 5 kişi öldü, 20 kişi yaralandı. Tebriz‘deki askeri maksatlara yönelik taarruzlarda ise 2 kişi öldü, 6 kişi yaralandı. En kritik kayıp ise İran İhtilal Muhafızları Kumandanı Hüseyin Selami‘nin öldürülmesi oldu. Ayrıyeten nükleer bilim insanları Feridun Abbasi ve Muhammed Mehdi Tehrançi de taarruzlarda hayatını kaybetti.
İsrail, operasyonun gerekçesini “İran’ın birkaç gün içinde 15 nükleer bomba yapabilecek duruma gelmesi” ve “geri dönüşü olmayan noktaya yaklaşması” olarak açıkladı. Başbakan Netanyahu, operasyonun “İran tehdidi ortadan kalkana kadar süreceğini” duyurdu. İsrail genelinde fevkalâde hal ilan edilirken, Ben Gurion Havalimanı kapatıldı ve on binlerce asker hudutlara konuşlandırıldı. Ülke genelinde alarm sistemleri devreye girdi.
İran’dan sert reaksiyon geldi. Dini başkan Hamaney “İsrail acı bir sonla karşılaşacak” derken, İranlı yetkililer “ABD takviyeli bu atağın ağır bedeli ödenecek” tehdidinde bulundu. İran hava alanı süresiz kapatılırken, sert misilleme planlandığı açıklandı.
ABD Dışişleri Bakanı Rubio “operasyonda rollerinin olmadığını” açıklarken, Lider Trump acil güvenlik toplantısı düzenledi. Irak da hava alanını tüm uçuşlara kapattı. BM Genel Sekreteri Guterres her iki tarafı “maksimum itidal” göstermeye çağırdı. Akının akabinde Asya borsaları düşerken petrol fiyatları yükseldi, yatırımcılar inançlı limanlara yöneldi.
Şu anda İsrail misilleme beklerken, İran-ABD ortasında Pazar günü Umman’da planlanmış nükleer görüşmeler risk altında. Bölgede tansiyon tırmanırken havalimanları kapalı, sivil uçuşlar durdurulmuş durumda.
