İran halkı, ABD’nin direkt desteklediği bir rejim değişikliğini 1953 yılında yaşadı.
O yıl, İran’ın demokratik yollarla seçilmiş başbakanı Muhammed Musaddık, ülkenin petrol kaynaklarını ulusallaştırma kararı aldı. Bu adım, Ortadoğu petrolüne bağımlı olan ABD ve Birleşik Krallık tarafından tehdit olarak algılandı.
Musaddık’ın Sovyetler Birliği’ne yakınlığı da Soğuk Savaş’ın tepesinde Batılı başkentlerde alarm zillerinin çalmasına yol açtı.
CIA DAYANAKLI DARBE
CIA ve İngiliz Kapalı İstihbarat Servisi (SIS), Musaddık tersi bir kampanya başlattı. Propaganda, kitle aksiyonları ve ordunun müdahalesiyle Musaddık devrildi. Yerine General Fazlullah Zahidi başbakan, Muhammed İstek Pehlevi ise Şah olarak tekrar güç kazandı.
Amerikan evraklarına nazaran, darbenin akabinde Şah idaresini güçlendirmek için CIA, iki gün içinde 5 milyon dolarlık bir bütçeyi gizlice İran’a aktardı.
DARBEDEKİ ROLÜNÜ YILLAR SONRA KABUL ETTİ
ABD’nin darbedeki rolü, 2013 yılında saklılığı kaldırılan CIA dokümanlarıyla birinci defa resmen teyit edildi. Lakin eski Lider Barack Obama, 2009 yılında yaptığı bir konuşmada ABD’nin darbeye katıldığını aslında kabul etmişti.
Darbe sonrasında ABD, Pehlevi idaresini güçlü bir halde desteklemeye devam etti. Lakin bu takviye, İran halkının gözünde yabancı müdahaleyi ve yolsuzlukla anılan Şah rejimini legalleştirmek manasına geliyordu.
Bu durum, İran’da on yıllar sürecek bir anti-Amerikancı öfkenin temellerini attı.
1979 İHTİLALİ: MONARŞİDEN TEOKRASİYE GEÇİŞ
1970’lerin sonuna gelindiğinde, İran sokaklarında milyonlarca insan otoriter ve yozlaşmış olarak gördükleri Şah rejimine karşı ayaklandı.
Laik muhalifler, rejimin baskıcı yapısını maksat alırken; İslamcı kümeler, Şah’ın Batı yanlısı ve çağdaşlaşmacı siyasetlerine karşı çıktı.
Sonuç olarak, 1979’da gerçekleşen İslam İhtilali, Şah’ı devirerek Batı dayanaklı monarşinin sonunu getirdi.
Yerine İran İslam Cumhuriyeti kuruldu ve ülkede ruhban sınıfı idaresi başladı.
