İsrail ordusu, İran’ın nükleer programını vurmak için İran’ın birçok kentinde farklı noktaları vurdu. İran, pazar günü ABD ile gerçekleşmesi beklenen nükleer müzakerelere katılmayacağını açıkladı.
İRAN’IN NÜKLEER PROGRAMI NEDİR?
İran, nükleer programının sadece sivil gayeler için sürdüğünü söylüyor.
Nükleer silah geliştirmediğini sav ediyor lakin global nükleer gözlemci Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) dahil birçok ülke ve kurum buna ikna olmuş durumda değil.
İran’ın 2002’de bilinmeyen nükleer tesislerinin bulunduğunun ortaya çıkmasının akabinde, niyetiyle ilgili kuşkular belirmeye başladı.
Bu, İran dahil neredeyse tüm ülkelerin imzaladığı Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Mutabakatı’na (NPT) ters bir durum.
NPT, ülkelerin nükleer teknolojiyi tıp, tarım ve güç üzere askeri olmayan emellerle kullanmasına müsaade veriyor lakin nükleer silah geliştirilmesine müsaade vermiyor.
ABD’nin 2018’de resmi ismi Ortak Kapsamlı Hareket Planı yahut JCPOA olan mevcut nükleer mutabakattan çekilmesinden bu yana İran, yaptırımları tekrar uygulama kararına misilleme olarak temel taahhütlerini ihlal etti.
JCPOA tarafından yasaklanan uranyumu zenginleştirmek için binlerce gelişmiş santrifüj (arındırma makinesi) kurdu.
Nükleer silahlarda %90 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum kullanılıyor.
JCPOA uyarınca İran’ın sırf %3,67 oranında zenginleştirilmiş, 300 kg’a kadar uranyuma sahip olmasına müsaade veriliyor. Bu ölçü nükleer santral ve araştırma gayeleri için kâfi lakin nükleer bombalar için daha fazlası gerekiyor.
Ancak Mart 2025’te IAEA, İran’ın %60 saflıkta zenginleştirdiği yaklaşık 275 kg uranyuma sahip olduğunu söyledi.
Bu, İran’ın uranyumu zenginleştirmeye devam etmesi durumunda, teoride yaklaşık yarım düzine silah üretebileceği manasına geliyor.
ABD yetkilileri, İran’ın bu uranyumu bir hafta üzere kısa bir müddette bir bomba için kâfi gerece dönüştürebileceğine inandıklarını söylediler.
Ancak, İran’ın nükleer silah üretmesinin bir yıl ile 18 ay ortasında süreceğini de belirttiler.
Bazı uzmanlar, “ilkel” bir silahın altı ay yahut daha kısa müddette üretilebileceğini söylüyor.
NÜKLEER MÜZAKERE NEDİR?
BM, ABD ve AB, nükleer programın bomba geliştirmek için kullanıldığına dair kuşkular nedeniyle 2010’dan itibaren İran’a kapsamlı ekonomik yaptırımlar uyguladı.
Yaptırımlar, İran’ın milletlerarası piyasalarda petrol satmasını engelledi ve ülkenin 100 milyar dolarlık dış varlıklarını dondurdu. İktisadı sakinliğe girdi ve para ünitesi rekor düzeylere geriledi, bu da enflasyonun yükselmesine neden oldu.
2015’te İran ve ABD, Çin, Fransa, Rusya, Almanya ve İngiltere olmak üzer altı güç uzun süren müzakerelerin akabinde JCPOA’yı kabul etti.
Anlaşma, IAEA’nın İran’ın tüm nükleer tesislerine erişmesine ve kuşkulu alanlarda kontroller yapmasına müsaade veriyordu.
Karşılığında, ülkeler yaptırımları kaldırmayı kabul etti.
JCPOA’nın 15 yıla kadar geçerli olması planlanıyordu ve akabinde kısıtlamalar sona erecekti.
Donald Trump 2018’de vazifeye geldiğinde ABD’yi muahededen çıkardı.
Bunun “kötü bir anlaşma” olduğunu belirtti. Münasebet olarak kalıcı olmamasını ve İran’ın balistik füze programını ele almamasını gösterdi.
Trump, İran’ı yeni ve genişletilmiş bir muahede müzakere etmeye zorlamak için “azami baskı” uygulamaya karar verdi. Bunun bir kesimi olarak ABD yaptırımlarını yine uyguladı.
Trump’ın kararı, başta İsrail olmak üzere muahedeye karşı çıkan Amerika’nın bölgesel müttefiklerinden etkilendi.
İsrail, İran’ın saklı bir nükleer program sürdürdüğünü argüman etti. İran’ın yaptırımların hafiflemesinden elde edeceği milyarlarca doları askeri faaliyetlerini güçlendirmek için kullanacağını savundu.
İRAN NÜKLEER MÜZAKEREDEN NEDEN ÇEKİLDİ?
İran, pazar günü ABD ile gerçekleşmesi beklenen nükleer müzakerelere katılmayacağını açıkladı ve nükleer müzakereleri resmen durdurdu.
BUGÜNE NASIL GELİNDİ?
ABD ve İran yetkilileri ortasında Nisan ayından bu yana İran’ın nükleer programıyla ilgili görüşmeler yapılıyor.
Bu görüşmelerin altıncısının 15 Haziran’da Umman’da yapılacağı 12 Haziran Perşembe günü teyit edilmişti.
ABD Başkanı Donald Trump, daha evvel İran ile bir mutabakata yakın olduklarını söylemiş ve İsrail’e bu ülkeye saldırmama daveti yapmıştı.
Trump İsrail’in İran’a saldırmasının “çok muhtemel” olduğunu da doğrulamış lakin taarruzun her an gerçekleşebileceğini söylemekten kaçınmıştı.
ABD Başkanı Trump, “büyük çatışma” riski nedeniyle bölgedeki Amerikalı çalışanların sayısının azaltıldığını söylemişti.
Irak’taki ABD büyükelçiliğindeki çalışanlar ve yakınları 11 Haziran’da İran ile artan tansiyonun akabinde tahliye edilmişti.
Trump 12 Haziran günü yaptığı açıklamada “iyi bir muahedeye epey yakınız” demiş ve İsrail’in İran’a muhtemel saldırısının “her şeyi bozabileceğini” savunmuştu.
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu: İran nükleer yükümlülüklerini ihlal etti
Fotoğraf altı yazısı,İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bagheri’nin saldırıda öldüğü açıklandı.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), 12 Haziran’da İran’ın nükleer silahların yayılmasının önlenmesine yönelik yükümlülüklerini ihlal ettiğini açıkladı.
İran raporun İsrail tarafından sağlanan “sahte belgelere” dayandığını ve kararın siyasi olduğunu savundu; zenginleştirilmiş uranyum üretimini “önemli ölçüde artıracağını” duyurdu.
Pentagon yetkilileri 11 Haziran Çarşamba günü, İran’ın nükleer silah üretmeye gerçek ilerlediğine dair “birçok belirti” olduğuna inandıklarını söylemişti.
İran, uranyum zenginleştirme programının sivil hedefli güç üretimine yönelik olduğunu ve atom bombası üretmeye çalışmadığını söylüyor.
