Joe Lauria, ABD dış siyaseti üzerine uzmanlaşmış tecrübeli araştırmacı gazetecilerden. 1990’dan bu yana The Wall Street Journal, The Boston Globe, The Sunday Times (Londra), The New York Times ve The Washington Post üzere ana akım yayın kuruluşlarında çalışmış. Şu anda, bağımsız araştırmacı gazetecilik platformu Consortium News’ün genel yayın direktörlüğünü yürütüyor. Lauria, eski ABD Senatörü Mike Gravel ile birlikte kaleme aldığı A Political Odyssey: The Rise of American Militarism and One Man’s Fight to Stop It (Bir Siyasi Odise: Amerikan Militarizminin Yükselişi ve Bunu Durdurmaya Çalışan Bir Adamın Mücadelesi) ve How I Lost By Hillary Clinton (Hillary Clinton Tarafından Nasıl Kaybettim) isimli kitapların ortak müellifidir. İkinci kitabın önsözünü Julian Assange yazmıştır. Gazetecilik mesleğinde, ABD’nin askeri müdahaleleri, istihbarat operasyonları ve basın özgürlüğü üzere mevzulara ağırlaşmıştır. Lauria, 2017 Martha Gellhorn Gazetecilik Ödülü’nün ve 2015’te Harvard Nieman Vakfı tarafından verilen I.F. Stone Madalyası’nın sahibidir. Joe Lauria, Harici’ye verdiği mülakatta, Tunç Akkoç’un sorularını yanıtladı.
2023’teki şahsî anılarınızda, Pentagon Belgeleri’ni sızdırmak için özgürlüğünü riske atan Daniel Ellsberg’den bahsettiniz. Bildiğim kadarıyla Julian Assange ve Edward Snowden davalarını da yakından takip ediyorsunuz. Tabir özgürlüğü ile ulusal güvenlik ortasındaki çatışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Saklı evrakların sızdırılması, kamu faydası gözetildiğinde haklı gösterilebilir mi sizce?
Kesinlikle bâtın bilgilerin sızdırılmasının gerçek olduğunu düşünüyorum, bilhassa de haksız bir savaşı sona erdirecekse. Daniel Ellsberg’in Pentagon Belgeleri’ni sızdırarak yapmaya çalıştığı buydu. Ve bu ulusal güvenlik fikri, bilhassa Amerika Birleşik Devletleri’nde çok sık, bir cins palavra olarak kullanılmıştır. Vietnam üzere vahim bir savaşa bulaşmış güçlü insanların çıkarlarını müdafaanın bir yolu. Ve savaşı kaybetmelerine karşın ve bunu bilmelerine karşın, o savaşı bitirmeyi reddettiler. Pentagon Dokümanları büsbütün bununla ilgiliydi. Ellsberg’in katıldığı, kapalı olması gereken hükümet araştırması, ABD’nin yıllardır o savaşı kaybettiğini bildiğini gösterdi. Siyasetçiler ve generaller Amerikan halkına ve dünyaya kazanacaklarını söyleyip durdular. Bu yüzden pek çok insan, çoğunlukla Vietnamlılar lakin birebir vakitte Amerikan askerleri de boşuna ölüyordu. Fakat savaştan siyasi olarak çekilmek onlar için çok zordu zira yalnızca askeri değil, siyasi olarak da başarısız görüneceklerdi. Ve bence şu anda Ukrayna’da da misal bir durum görüyoruz.
Ama evet, Ellsberg’in, Chelsea Manning’in Irak savaşı hakkında yaptığı üzere bu dokümanlara sahip olan birinin, ve bu evrakları yayınlamak için WikiLeaks üzere bir gazete yahut çevrimiçi yayıncı bulmanın, yalnızca siyasi bir argümana değil, kamuoyundan gizlenen gerçeklere dayanarak halkı hükümete karşı döndürmek için katiyetle hakkı vardır. Assange davası bilhassa tehlikeliydi zira bir yayıncının peşine düştüler. Artık, ABD’de ‘Birinci Değişiklik’ (First Amendment: Amerika Birleşik Devletleri Anayasası’nın Birinci Değişikliği) var ve bu, temel olarak ‘Birinci Değişiklik’ kapsamında rastgele bir malzemesi yayınlamanıza müsaade verir. Lakin Casusluk Yasası, ‘Birinci Değişiklik’ ile çelişir zira savunma yahut saklı bilgilere yetkisiz sahip olan rastgele bir kişinin Casusluk Maddesi’ni ihlal ettiğini söyler. Artık, Assange bir yayıncıydı, yani ‘Birinci Değişiklik’ muhafazasına sahipti. Lakin tıpkı vakitte teknik olarak Casusluk Maddesi’ni da ihlal ediyordu. Yani o yasa değişmeli. Aslında, hatalı bulunduğu şey buydu, bu yüzden hür kaldı, zira evet, o maddeyi çiğnedim dedi, fakat yasanın adil olduğuna inanmıyorum. Birinci Değişiklik tarafından korunduğuma inanıyordum. Bu yüzden evrakları yayınladım, dedi.
Yani tekrar, tüm istihbarat kurumlarında olduğu üzere bir zımnilik mukavelesi imzalayan bir hükümet çalışanı, yasaya nazaran, ABD Casusluk Yasası, İngiliz Resmi Sırlar Yasası olsun, bilgiyi veremezler. Ve büyük bir baskı periyodunda yaşıyoruz, yalnızca zımnî bilgilerle ilgili değil, güçlü çıkarlara karşı olan her türlü bilgi hakkında. İnsanların konuşmalarını engelliyorlar, bilhassa toplumsal medyada. Hükümet, İsrail’i eleştiren insanların sesini kesmek için özel şirketleri kullanıyor, bilhassa şu anda ve Gazze’de olup bitenler hakkında. Ve bu Daniel Ellsberg’den bile daha önemli, zira yüzlerce, tahminen binlerce insanı içeriyor, yerleşkelerde sesini çıkaran öğrencileri. Massachusetts’te tutuklanan o Türk bayan, bir köşe yazısı yazan bir öğrenci, öteki dört isimle birlikte, makaledeki tek isim oydu.
Geçmişle kıyasladığınızda, Amerika’daki tabir özgürlüğünün bugünkü durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Benzeri bir tabloyu daha evvel görmüş müydünüz?
Bugün çok daha makûs. Size geçmişte nasıl daha uygun olduğuna dair süratli bir örnek vereyim. Hiçbir vakit şahane değildi. Lakin size artık ne kadar kötüleştiğine dair bir örnek vereceğim. Elli yıl evvel, 1970’lerde, tam yılını hatırlayamıyorum, Seymour Hersh isminde bir gazeteci vardı ve ona saklı bilgiler verilmişti ya da Vietnam’da bir köy olan My Lai’deki bu hücumdan haberdar edilmişti. Amerikan askerlerinin bir köyde düzinelerce temiz bayan, çocuk ve tüm erkekleri öldürdüğü yer. Bu birçok katliamdan biriydi. Fakat Amerikan halkı bunu bilmiyordu. Bu gazetelerde yer almıyordu. Bu yüzden bir muhbir Kongre’ye ve sonra bu gazeteciye gidip bilgiyi verdi. Bilgi yayınlandı, büyük bir skandal oldu. Bir askeri tutuklayıp yargıladılar, fakat bir iki yıl sonra çıktı.
My Lai, 1960’larda Vietnam’da gerçekleşen bir sivil katliamdı. O devirde bir muhbir ortaya çıktı, Kongre ve basın onu dinledi. Hiçbir cezaya çarptırılmadı. Gazeteci Seymour Hersh bu olayı haberleştirdi, New York Times’ta işe başladı ve Pulitzer Mükafatı kazandı. Sorumlu askerlerden biri, Teğmen Calley, yargılandı ve mahpusa girdi. Artık Irak’a bakalım. “Yan Cinayet” (Collateral Murder) olarak bilinen görüntü, Chelsea Manning tarafından WikiLeaks’e sızdırıldı. ABD savaş helikopterlerinin Bağdat sokaklarında sivillere ateş açtığını gösteriyordu. Manning bu bilgiyi ifşa ettiği için mahpusa atıldı. Görüntüyü yayımlayan gazeteci Julian Assange da yıllardır özgürlüğünden yoksun. Lakin görüntüde yer alan askerlerin hiçbiri yargılanmadı. Yani 50 yıl içinde tablo bilakis döndü: Evvelce muhbir hürdü, artık mahpusa giriyor. Gazeteci ödüllendirilirdi, artık cezalandırılıyor. Askerler yargılanırdı, artık dokunulmazlar. Bu durum, Amerikan sisteminin ve kültürünün ne kadar gerilediğini açıkça gösteriyor. Ayrıyeten, hükümetin özel şirketleri kullanarak toplumsal medya platformlarında halkın konuşmalarını kısıtlaması da süregiden bir sansürdür. Twitter ve Facebook üzere mecralarda söz özgürlüğü önemli baskı altında.
Artık hepimiz bunun farkındayız: Toplumsal medya sayesinde beşerler hiç olmadığı kadar çok sese sahip. Bu da, seçkin ve güçlü çıkar kümelerini tehdit ediyor. Evvelden bu tehdit, Nixon’ı deviren Watergate üzere olaylarda olduğu üzere güçlü, bağımsız medya tarafından gelirdi. Bugün ise sıradan beşerler, daha evvel hiç sahip olmadıkları kadar tesirli bir sese sahipler. İşte tam da bu yüzden, bu sesleri kısmak için harika bir gayret var. Fakat dikkat edin: Bu, Sovyetler Birliği’nde ya da Çin’de olmuyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanıyor. Meğer burası, demokrasinin ve tabir özgürlüğünün simgesi olması gereken bir ülke.
Bu çok büyük bir soru. Öncelikle, Amerikan müdahaleciliğinin sadece II. Dünya Savaşı sonrası değil, çok daha öncesine, hatta Amerika Birleşik Devletleri’nin kurulduğu 1789’a kadar uzandığını düşünüyorum. Aslında, 1787’de İngiltere’ye karşı kazanılan zaferin akabinde bu eğilim kendini göstermeye başladı. O devirde İngilizler, kolonilerin Appalaş Dağları’nın ötesine geçerek Yerli Amerikan topraklarını ele geçirmelerini yasaklamıştı. Birçok Amerikalı sömürgeci bu yasağı kabul etmek istemedi. Bu da, isyanın nedenlerinden biri—belki başlıcası değil fakat değerli bir unsur—oldu. Bağımsızlık kazanıldıktan sonra ise ABD, yerli halklara karşı sistematik bir imha ve yayılma savaşına girişti. Bu, tam manasıyla bir toprak genişlemesi ve müdahaleler zinciriydi.
Daha sonra, 1846’daki Meksika Savaşı geldi. Bugün ABD hudutları içindeki Kaliforniya, Nevada, New Mexico, Arizona üzere büyük bölgeler o vakit Meksika’ya aitti; savaşla ele geçirildiler. Ve elbette, 1898’de çökmekte olan İspanyol İmparatorluğu’nun yerini yükselen Amerikan İmparatorluğu aldı. ABD, Filipinler, Guam, Porto Riko üzere yerlerde İspanyolları yendi; hatta Küba’ya da müdahale etti. Bu da Amerika’nın global ölçekte genişlemeye başladığı periyodun başlangıcıydı. Yani bu müdahaleci yapı, Amerika’nın en başından beri var.
Ancak İkinci Dünya Savaşı’yla birlikte kıymetli bir kırılma yaşandı. Bu mevzuyu, merhum Senatör Mike Gravel ile birlikte yazdığım kitapta da detaylı olarak ele alıyoruz. Amerikan tarihinde, savaş devirlerinde silah üreten birçok şirket savaş sonrası eski işine dönerdi. Örneğin, dikiş makineleri üreten firmalar savaşta silah üretmiş, sonra tekrar dikiş makinelerine dönmüştü. Amerikan İç Savaşı’ndan sonra bile bir milyonluk ordu dağıtılmış, askerler çiftliklerine dönmüştü. Yani ABD’de hiçbir vakit kalıcı bir ordu ya da daima bir savaş sanayisi olmamıştı. Fakat bu durum, İkinci Dünya Savaşı sonrası esaslı bir formda değişti. Zira 1930’lardaki Büyük Buhran büyük ölçüde savaş sayesinde sona ermişti. Savaş endüstrisi, ABD’yi krizden çıkaran ve onu dünyanın en büyük üretim gücü haline getiren temel dinamik haline geldi. Bugün bu durum geçerli değil—Trump bunu geri getirmeye çalıştı lakin muhtemelen mümkün olmayacak. Savaşın bitiminde, ekonomik buhranın geri döneceği korkusu nedeniyle askeri endüstriyi sürdürmek için güçlü bir motivasyon oluştu. Bu motivasyon, ABD’nin dünya çapında yayılma süreciyle tıpkı periyoda denk geldi. Pasifik’te, Asya’da ve dünyanın birçok yerinde kalıcı askeri üsler bırakıldı. Zira savaş sonrası dünyada büyük yıkıma uğramayan tek büyük güç ABD’ydi. Bu da ona adeta global bir imparatorluk rolü kazandırdı.
Bu noktada, Eisenhower’ın da uyardığı üzere, kalıcı bir askeri-endüstriyel kompleksin ve Amerika’nın global imparatorluğunun başlangıcından kelam ediyoruz. Ve bugün hâlâ bu yapının içinde yaşıyoruz. Tıpkı başka tüm imparatorluklar üzere, bu yapı da sonunda çökecek. Fakat bu çöküş, kendi isteğiyle değil; ileri-geri adımlarla, vakitle ve kaçınılmaz olarak gerçekleşecek. Bugün BRICS ülkelerinin ABD’nin emperyal gücüne karşı bir istikrar ögesi oluşturmak üzere bir ortaya geldiğini görüyoruz. Bu da tahminen de sonun başlangıcına işaret ediyor. Donald Trump’ın kısa mühlet evvel yaptığı bir konuşmada Lider McKinley’i övmesi tesadüf değil. McKinley, ABD’nin İspanyol İmparatorluğu’na karşı savaştığı devrin lideriydi. Trump da benzeri biçimde, bir cins “imparatorluk nostaljisi” taşıyor. Gümrük vergileriyle eski gücü canlandırmak, Amerika’nın 1950’lerdeki üretim kapasitesine dönmek istiyor. Fakat bu, gerçekleşmeyecek. Bu, bana nazaran onun hastalıklı bir düşü. Trump’ın temsil ettiği güçler, ABD’nin global egemenliğinin sonuna yaklaştığını fark etmiş durumda. Tıpkı Avrupa’daki eski imparatorluklar üzere, Amerika’nın da artık dikkatini iç problemlerine çevirmesi gerektiğini anlaması gerekiyor. Şimdilik bu istikamette somut bir işaret yok fakat bana nazaran bu dönüşüm kaçınılmaz. Ve biz şu anda tarihin tam da o kırılma anındayız.
Şimdi bugüne gelelim. Trump ve MAGA hareketi, tekraren “derin devleti” dağıtma kelamı verdi. Sizce Trump, askeri-endüstriyel kompleksin tesirini sahiden kırabilir mi? Sonuçta bunu açıkça kendisi söyledi. Ne düşünüyorsunuz?
Öncelikle şunu söylemek gerekir: Derin devlet, kendi varlığını reddeder. Hatta bu kavramın bir “komplo teorisi” olduğu savıyla alaya alınır. Lakin bunu lisana getirenlerin birden fazla aslında tam da o yapıların modülüdür. Görünmek istemezler; derin kalmak isterler. Bu yüzden en azından Amerika’da artık “derin devletten” açıkça kelam ediliyor olması bile bir ilerlemedir. Halbuki öbür ülkelerde bu yapılar çok daha evvelce tanınmıştı. Amerika’da bu yapı esasen İkinci Dünya Savaşı sonrasında kuruldu. 1947’de Truman’ın imzaladığı Ulusal Güvenlik Yasası’yla Pentagon, Ulusal Güvenlik Kurulu ve akabinde CIA kuruldu. 1950’de ise, uzun müddet varlığı bile kapalı kalan NSA ortaya çıktı. Yani derin devletin kurumsal temelleri o periyotta atıldı. Trump’ı sevin ya da sevmeyin, bir gerçeği kabul etmek gerekir: Russiagate skandalı baştan sona uydurmaydı. Clinton kampanyası tarafından ortaya atılmış bir yalandı ve bu palavra, FBI üzere kurumlar tarafından da desteklendi. Amerikan siyasetinde rakibinize dair palavra haberler sızdırmak yaygındır; buna “muhalefet araştırması” denir. Lakin Trump kelam konusu olduğunda bu, bir devlet operasyonuna dönüştü. FBI, Trump’ı kestirim edilemez, sistem dışı ve tehlikeli gördü. Ne yapacağı muhakkak olmayan, denetimsiz bir figürdü. Tıpkı vakitte da sistemi tehdit eden biri. Bu yüzden onu engellemeye çalıştılar. Trump da bunun farkına vardı ve bilhassa FBI’a karşı ferdî bir intikam duygusu geliştirdi. Sonuçta, Trump hem derin devlete tehdit olarak algılandı, hem de şahsen onun müdahalesine maruz kaldı.
Şu anda birtakım dikkat cazibeli gelişmeler yaşanıyor. Trump, FBI Yöneticisi olarak Hint asıllı Amerikalı Kash Patel’i atadı. Patel, FBI’ın Washington merkezini kapatmak ve burayı sadece bir saha ofisine dönüştürmek istediğini söylüyor. Bu da, bütçeyi ülke çapındaki lokal kolluk kuvvetlerine aktarma planını içeriyor. Şayet gerçekleşirse, bu, Federal Soruşturma Bürosu’nun merkezî bürokratik yapısının önemli formda sarsılması manasına gelir—ve bu da değerli bir sinyal olur. Ayrıyeten, Trump periyodunda, John F. Kennedy suikastıyla ilgili kimi dokümanlar yayımlandı. Bu evraklarda CIA’in rolüne dair sorular tekrar gündeme geldi. Derin devletle hesaplaşmanın işaretleri olarak kıymetlendirilebilir bunlar. Ancak tüm bunlara karşın, kesin konuşmak güç. Nitekim kalıcı bir değişim olacak mı, bilinmez. Derin devlet dediğimiz yapı, bugüne kadar daima hayatta kalmanın bir yolunu buldu. Trump gitse bile, verilen ziyana karşın sistemin tekrar inşa edilmesi muhtemel—tabii temel bir yapısal dönüşüm gerçekleşmezse. Bugün geldiğimiz nokta, istihbarat teşkilatlarının sırf dış politikayı değil, vakit zaman iç politikayı da şekillendirecek kadar tesirli olduğu bir periyot. Bu nedenle, şu an Amerika tarihi açısından son derece kritik bir eşikteyiz.
Şunu da eklemek gerekir: Kimilerine nazaran Trump sahiden mevcut güç yapılarına karşı uğraş ediyor olabilir. Lakin öteki bir görüş daha var—o da şu ki, Trump ve takımı, mevcut derin devleti dağıtsalar bile yerine kendi “derin devletlerini” kuracaklar. Yani bu da sırf güç çabasının farklı bir versiyonu olabilir.
Evet, mutlaka haklısınız. Büyük ihtimalle sistem değişecek fakat yerini Demokratlar yerine Trump’ın denetim ettiği bir yapı alacak. Yeniden bir “derin devlet” olacak, ancak bu defa farklı bir biçimde. Zira şu anki yapı partiler üstü bir güç üzere işliyor—başkan kim olursa olsun, Kongre’yi kim denetim ederse etsin daima orada. Buna dair güçlü bir örnek var: Yaklaşık 10 yıl evvel, Senato CIA’in Irak işgali sonrası yürüttüğü azap uygulamalarıyla ilgili bir raporun kapalılığını kaldırmak istedi. Bu rapor, ABD’nin 11 Eylül’den sonra dünya çapında kapalı azap merkezleri kurduğunu ortaya koyuyordu. Obama da açıkça “insanlara azap yaptık” diyerek bunu kabul etmişti. Lakin CIA, bu raporun yayımlanmasını engellemek için Senato üyelerinin bilgisayarlarına gizlice erişti. Bu, sırf ahlaki değil, yasal olarak da büyük bir skandaldı. Zira CIA’in ABD içinde faaliyet göstermesi yasaktır—hele ki seçilmiş senatörlere casusluk yapması, anayasal sistemin direkt ihlalidir. Bu olay, istihbarat kurumlarının ne kadar güçlü ve dokunulmaz hale geldiğini açıkça gösterdi. Trump’a gelince—onu tanımlamak sıkıntı, zira daha evvel böylesi görülmedi. Bürokrasiye karşı sert adımlar attı, birçok kurumu zayıflattı, birçok kişiyi vazifeden aldı. Lakin bunu birden fazla vakit bir plan ya da uzun vadeli strateji olmadan, günübirlik kararlarla yaptı. Bu yüzden gerisinde bir “derin devlet” kurma gereksinimi hissedip hissetmeyeceği belgisiz. Fakat büyük gayeleri varsa—örneğin bir devir dillendirdiği üzere Grönland’ı almak gibi—o vakit istihbarat ve askeri güce, hasebiyle bir cins kendi derin devletine gereksinim duyabilir. Bu yüzden, Trump kendi derin devletini yaratır mı sorusunun yanıtı: Evet, bu hayli mümkün.
Şimdi iç siyasetten dış siyasete geçelim. Trump idaresinin, ABD’nin dış savaşlara müdahalesini sona erdireceği tarafındaki beklentiler ne kadar gerçekçi sizce? Trump, hakikaten bir kaymayı mı temsil ediyor? Bilhassa de birçok kişinin “realist dış politika”dan kelam ettiği ve neocon çizgiden uzaklaştığına dair yorumlar düşünüldüğünde, bu değerlendirmeleri nasıl görüyorsunuz?
Aslında pek o denli değil—sorun da burada. Trump idaresinde bu kere John Bolton ya da Mike Pompeo üzere açıkça müdahaleci, neocon figürler yok. Ancak Dışişleri Bakanı olarak Marco Rubio var ve General Keith Kellogg üzere isimler de yine sahneye çıkıyor. Örneğin, Kellogg daha evvel vazifeden alınmış ve rütbesi düşürülmüştü, lakin artık Ukrayna siyasetlerinde tekrar tesirli olmaya çalışıyor. Trump, kulağa beğenilen gelen şeyler söylüyor. Müdahalecilik zıddı, içgüdüsel olarak hakikat sayılabilecek kimi iletiler veriyor. Bu da Amerika’daki yükselen liberteryen eğilimlerle örtüşüyor. Bilhassa dış müdahalelere karşı duran bir damar var ve Trump vakit zaman bu çizgiye yakın duruyor. Fakat telaffuz ile uygulama ortasında hâlâ önemli bir boşluk var.
Trump, savaşları sevmediğini söylüyor ve Ukrayna savaşını sona erdirmek istediğini belirtiyor. Lakin asıl soru şu: Bu savaşın temel nedenlerini sahiden anlıyor mu? Vladimir Putin’in Trump’la yaptığı uzun telefon görüşmesinde altını çizdiği nokta da buydu—temel nedenler ele alınmadıkça bu savaş bitmez. Amerika’da ise bu nedenler hakkında neredeyse hiç konuşulmuyor. Ana akım medya bu esaslı sebepleri gündeme getirmiyor. Halbuki 2014’teki krizin başında, Ukrayna’da anayasaya alışılmamış biçimde gerçekleşen hükümet değişikliğinden ve bu süreçte neo-Nazi grupların—özellikle de Azov taburunun—rolünden açıkça kelam ediliyordu. ABD ve İngiltere medyasında bu kümeler hakkında büyük haberler yapılmıştı. Sayıları az olsa da tesirlerinin çok büyük olduğu belirtiliyordu.
Ancak artık bu anlatı silinmiş durumda. Neo-Nazilerden bahsetmek neredeyse tabu haline geldi. Yeniden, AGİT tarafından demokratik olarak seçildiği onaylanan Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Şubat 2014’te şiddetle devrilmesinden de artık kelam edilmiyor. Bu, tarihten adeta silinmiş bir kısım üzere. Biz, Consortium News olarak, bu göz arkası edilen temel nedenleri haberleştiriyoruz. Ana akım medyanın görmezden geldiği bu gerçekleri lisana getirdiğimiz için sansürle ve çeşitli karalama kampanyalarıyla karşı karşıya kaldık. Hatta birtakım çevreler bizi Rus propagandacısı ilan etmeye çalıştı—sadece darbe ve neo-Naziler üzere belgelenmiş gerçekleri haber yaptığımız için.
Aralık 2021’de Rusya, NATO ve ABD’ye kimi mutabakat taslakları sundu. Talepleri açıktı: NATO askerlerinin eski Varşova Paktı ülkelerinden çekilmesi ve Romanya ile Polonya’daki, Moskova’ya yalnızca altı dakika uzaklıktaki füze sistemlerinin kaldırılması. Bu sistemlerin nükleer başlık taşıyabileceği telaşı vardı. Rusya, bu talepler müzakere edilmezse “teknik-askeri adımlar” atacağını açıkça belirtti—ve bu da Ukrayna’nın işgaliyle sonuçlandı. Rusya’nın 2022’deki saldırısı birden fazla vakit bir “başlangıç” olarak sunulsa da, Moskova’ya nazaran bu, Ukrayna’nın 2014’te ABD takviyesiyle başlattığı bir savaşın devamıydı. Pekala, Trump bu gerçekleri nitekim anlıyor mu? Bilmiyorum. Sanmıyorum. Putin’le uzun görüşmeler yaptı, hatta elçisi Fred Witkoff da tekraren Moskova’ya gitti. Ruslar bu meseleleri—NATO genişlemesi dahil—defalarca anlatmış olmalı. Üstelik bu itirazlar sırf Putin’e ilişkin değil; ondan evvelki önder Boris Yeltsin de NATO’nun genişlemesine açıkça karşıydı, yani kuklaları Yeltsin bile. Yani bu itirazlar Rusya’nın siyasi çizgisinde otuz yılı aşkın bir müddettir var.
Peki Trump nitekim Ukrayna’daki savaşı bitirebilir mi? Bunun için evvel savaşın temel nedenlerini anlaması gerekir. Zira Ukrayna’nın bu savaşı kazanmasının tek yolu, NATO’nun direkt Rusya ile savaşa girmesidir. Lakin NATO önderleri bunun nükleer bir felakete yol açabileceğinin farkında—dolayısıyla bu seçenek masada değil. Bu da Ukrayna’nın kazanamayacağı manasına geliyor. Gerçekte Ukrayna savaşı kaybetti. Ne kadar erken masaya otururlarsa, koşulları o kadar uygun olabilir. Lakin savaşmayı sürdürüyorlar. Trump ise bu noktada etkisiz kalıyor. Meğer bu savaşı sona erdirecek güce sahip. ABD, Ukrayna hükümetine silah, istihbarat ve finansman sağlıyor. Aslında Ukrayna, sekiz yıldır büyük ölçüde Amerikan vergi mükelleflerinin parasıyla ayakta duruyor. Trump bu dayanağı kesme kararını alarak savaşı durdurabilir. Fakat şu ana kadar bunu yapmıyor.
İkinci sorun Gazze ve bu, tahminen de en berbatı. Trump burada en vahim çeşitten bir savaş kabahatini destekliyor. Üstelik sıkıntıyı büsbütün yanlış anlıyor. O da benim üzere New York’lu—Queens’ten geliyor—ve Gazze’yi adeta cürüm oranı yüksek bir mahalle üzere tanımlıyor. Bıçaklamalardan, gasp olaylarından bahsediyor lakin insanların çadırlarına atılan 2.000 kiloluk bombalardan, zorla yerlerinden edilip sonra bombalanmalarından, aç bırakılmalarından hiç kelam etmiyor. Trump, Gazze halkına yardım etmekten kelam ediyor fakat bunu, onları oradan çıkarıp yerine yeni yapılar kurarak, yani etnik temizlikle yapmayı planlıyor. Bu, savaşları sona erdirmek isteyen biri üzere görünmüyor—aksine, son yıllarda şahit olduğumuz en önemli insan hakları ihlallerine göz yuman bir tutum sergiliyor. Müdahalesizlikten kelam etmesine karşın bunu fiilen uygulamıyor. Neden mi? Tahminen de denetimini kaybetmiş durumda. Görünen o ki, en son kiminle konuştuysa onun görüşünü tekrar ediyor. İdaresinde de bu yaklaşımı sıkça görüyoruz. Halbuki gerçekçi düşünen insanlara kulak vermesi, hatta kendi içgüdülerini bile dinlemesi gerekir. Lakin bunu yapmıyor.
Orta Doğu’yu yıllardır yakından takip ediyor, haber yapıyorsunuz ve Amerikan bakış açısını da çok güzel biliyorsunuz. Pekala sizce Trump’ın Orta Doğu stratejisi nitekim anlaşılabilir bir çerçeveye oturuyor mu? Bölgede istikrarlar süratle değişiyor—Esad’ın devrilmesi, Gazze’de yaşanan soykırım, İsrail’in artan saldırganlığı… Tüm bu gelişmeler ışığında Trump’ın Orta Doğu’da nasıl bir strateji izlediğine dair net bir görüşünüz var mı?
Katar’dan parasız bir uçak almak, vazifeden ayrıldığında Gazze ve öteki yerlerde emlak mutabakatları ayarlamak—Trump’ın Orta Doğu “stratejisi” temelde bundan ibaret. Hatta Dubai ya da Abu Dabi’de bir kule inşa etme planları olduğu söyleniyor. Yani Orta Doğu’yu anlamıyor, yalnızca emlak mutabakatlarını anlıyor. Bölgenin tarihi hakkında hiçbir fikri yok. Filistin problemini kavrayamıyor. Gazze’yi hâlâ New York’ta cürüm oranı yüksek bir mahalle üzere görüyor. Batı Avrupa’nın, bilhassa İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı sonrası Orta Doğu’daki rolü, Sykes-Picot Muahedesi, Lübnan ve Suriye’nin kuruluşu üzere temel tarihi gerçeklerden habersiz. Ayrıyeten ABD’nin 1956 Süveyş Krizi’nden sonra Britanya’dan bölgesel hâkimiyeti devraldığını ve İsrail’i bir vekil güç olarak nasıl desteklediğini de anlamıyor. Bugün Arap rejimlerinin İbrahim Muahedeleri yoluyla Filistinlileri yalnız bıraktığı gerçeği ise Trump tarafından “barış” olarak görülüyor. Halbuki sonuç, Gazze’de yaşanan felaket oldu—temelde bir soykırıma taban hazırlayan bir süreç.
Yemenliler dışında kimse harekete geçmiyor—sizin cumhurbaşkanınız da dahil. Daima hoş şeyler söylüyor fakat bildiğim kadarıyla İsrail’e hâlâ petrol gönderiyor. Trump’a gelince, onu temel motive eden şey kendi şahsî zenginliği. İsrail’i savunuyor zira İsrail lobisinden, bilhassa de hayatını kaybeden varlıklı bağışçı Miriam Adelson’dan 100 milyon dolar aldı. Esasen pek çok Amerikalı siyasetçi üzere, içgüdüsel olarak ne olursa olsun İsrail’i savunma eğiliminde. Lakin artık bir kırılma yaşanıyor. Giderek daha fazla insan sesini yükseltiyor zira İsrail’in soykırım ve etnik paklık uygulamaları büsbütün gözler önünde. Artık saklanmıyor, gizlenmiyor. Bu açıklamaları yapanlar da İsrail hükümetindeki çok sağcı isimler. Bir vakitler marjinal kabul edilen, Kahane çizgisindeki bu şahıslar artık iktidarda. Ve “Büyük İsrail” hayalini gerçekleştirmeye çalışıyorlar. Gazze’de şahit olduğumuz şey de bu sürecin en uç noktası—tam manasıyla bir “nihai çözüm” teşebbüsü. Pekala, Trump bu sırada ne yapıyor? Gazze’de bir golf alanı hayal ediyor. Bu kadar hastalıklı bir durumdan kelam ediyoruz.
