ODTÜ, DeepTrace ile okyanusta araştırma yapacak

Uzayda ömrün ipuçlarının araştırılacağı Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsünün “DeepTrace” projesi kapsamında bilim insanları, Karadeniz ile Atlantik ve Pasifik okyanuslarında 2 bin 500 metre derinliklere dalacak.

ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel’in liderliğini yaptığı 3’ü bayan 5 kişilik takım, TÜBİTAK’ın yürüttüğü Ufuk Avrupa Programı kapsamında desteklenen, Avrupa Araştırma Kurulu (ERC) Konsolidatör Hibesi’nin (Consolidator Grant) 2,4 milyon avro bütçe sağladığı “DeepTrace” projesi kapsamında Karadeniz ile Atlantik ve Pasifik okyanuslarında 2 bin 500 metre derinliklerde, ışığın olmadığı alanlarda deniz ömrünü inceleyecek.

2028’de tamamlanması hedeflenen projede birinci olarak Pasifik Okyanusu’nda bu hafta içinde başlayıp 36 gün sürecek derin deniz dalışları gerçekleştirilecek. Pasifik Okyanusu’ndaki araştırma seferinde ABD’deki Delaware Üniversitesi ile Rensselaer Politeknik Enstitüsünden araştırmacılar da yer alacak.

Proje kapsamında ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nde okyanus tabanından elde edilecek örneklerin incelenmesi için alanında birinci olma özelliği taşıyan laboratuvar kuruldu ve burada bilim insanları tarafından deneylerde kullanılmak üzere yerli sensörler geliştirildi.

Sefer öncesinde AA muhabirine konuşan Yücel, 5’i ODTÜ’den olmak üzere 20 kişilik grupla Pasifik Okyanusu’nun doğusunda 2 bin 400 ila 2 bin 600 metre derinliği olan, hidrotermal bacaların bulunduğu ve okyanusta yeni tabanın oluştuğu bir alanda çalışacaklarını aktardı.

“Atlantis” isimli araştırma gemisiyle gerçekleştirilecek seferde derin deniz çalışmalarının, Titanik’in enkazını bulan Alvin araştırma denizaltısıyla yapılacağını belirten Yücel, “Derin uzayda yaşanabilir ortamların izlerini aramaya dair bir çalışma yürüteceğiz. Uzayda şu an en mümkün, hayatın izlerini bulabileceğimiz habitatlara en yakın yer olarak karşımıza okyanuslardaki derin deniz hidrotermal bacaları çıkıyor.” dedi.

Hangi dataların elde edilmesi hedefleniyor?

Jüpiter ve Satürn’ün buzla kaplı uydularının içinde sıvı okyanus ile bunların tabanında beklenen hidrotermal bacalar bulunduğuna değinen Yücel, Satürn ve Jüpiter’in buzla kaplı uyduları Enseladus ile Europa’nın etrafında püskürtüler bulunduğunu, hem ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) hem de Avrupa Uzay Ajansının (ESA) bu bahiste araştırma yürüttüğünü anlattı.

Yücel, şu bilgileri paylaştı:

“2030’larda bu misyonlar bize Jüpiter sisteminden, bilhassa Europa uydusundan yeni datalar gönderecek ve oradaki okyanusun içeriğini, kompozisyonu bize gösterecek. Bu püskürtüler, o buzlu dünyanın derinliklerinden geliyor. Münasebetiyle bu püskürtülerin içinde stabil olarak ölçülebilecek tek form molekül ya da küçük bileşiklerden çok nano parçacıklar olabilir. Hipotezimize nazaran, yepyeni formlarını koruyarak üst uzaya kadar gelen püskürtülerin, bize nerede oluştuğu, oluştuğu okyanus tabanının habitatını, hidrotermal baca ise bacanın kompozisyonunu, tektonizmasını, depremselliğini anlatabilecek. Fakat bunu anlayabilmemiz için bizim evvel kendi okyanuslarımızda hidrotermal bacaları emsal biçimde inceleyerek anlamamız gerekiyor.

Öncelikli maksadımız, okyanuslardaki hidrotermal bacaların pH’ı, sıcaklığı ve temel parametrelere nazaran nano parçacık kompozisyonlarının nasıl değiştiğini belirlemek. Zira bu bilgiler, uzay vazifeleri kapsamında toplanacak datalarla direkt karşılaştırılabilir nitelikte. Bu seferin sonunda bunu bulmayı, en azından bunun birinci temelini atmayı umuyorum.”

Yücel, araştırma grubuyla böylesine kıymetli sefere katılmaktan memnunluk duyduğunu tabir ederek, bir gün Türkiye’nin de kendi araştırma gemisi ve denizaltısıyla bu cins araştırmalar yapması temennisinde bulundu.

“Ekibin bu derinliklere inmesi başlı başına büyük başarı”

Proje seferlerinin koordinatörü, ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü doktora sonrası araştırmacısı Dr. Suna Tüzün, Alvin denizaltısıyla dalışlar gerçekleştirerek hidrotermal bacalardaki çıkışlardan hem su hem de yerinde kimyasal örneklemeler yapacaklarını bildirdi.

Dış ortamdan izole edilmiş, kameralar, sensör ve navigasyon sistemleriyle donatılmış bir araştırma kapsülü olan denizaltıyla yapacakları her bir dalışın 6 ila 8 saat süreceğini kaydeden Tüzün, denizaltında birebir anda 2 bilim insanı bulunacağını ve örneklemeler dışında yerinde sensör ölçümleri yapacaklarını anlattı.

Çok heyecanlı ve keyifli olduğunu, herkesin basitçe yaşayamayacağı bu tecrübenin içinde bulunduğu için kendisini şanslı hissettiğini lisana getiren Tüzün, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Türk takımın bu derinliklere inebilecek olması başlı başına büyük muvaffakiyet. Bayanlara rol model olması ve ilham vermesi açısından farklı hoşluğu var. Zira genç bayanlarımız, genç kızlarımız, aslında merakı olup nasıl bir yol izleyeceğini bilmeyen yolun başındaki genç arkadaşlarımızın birçok, bu türlü bir fırsatın olabileceğini, bilim için bu derinliklere inilebileceğini, bu türlü operasyonlara katılabileceğini bilmiyor. Aslında hepsinin mümkün olduğunu ve bu fırsatın onlara da açık olduğunu göstermek için ilham verici bir çalışma.”