Peki perde ardında hangi teknolojiler çalışıyor, bize ne yarar sağlıyor ve hangi riskleri de beraberinde getiriyor? Gelin, hem dünyada hem de Türkiye’de son yıllarda öne çıkan finansal teknolojilere yakından bakalım.
YAPAY ZEKÂ: DOLANDIRICIYI SANİYELER İÇİNDE YAKALAYAN BEKÇİ
2025’te finansın en hararetli gündemi (tahmin edeceğiniz gibi) yapay zekâ. Bankalar artık dakikada milyonlarca süreci tarayan, sahtekâr davranış kalıplarını anında yakalayan yapay zekâ modelleri kullanıyor. 2024’te derin uydurma (deep-fake) kimlik hırsızlığı olayları patlama yapınca, birçok kurum yapay zekâ tabanlı “canlılık testi” ve biyometrik doğrulamaya geçti.
– Yarar: Müşterinin hem parası hem de şahsî verisi korunuyor, geçersiz alarm sayısı düşürülerek masraflar kısılıyor.
– Risk: Algoritmanın eğitildiği bilgi önyargılı ise temiz kullanıcıların süreçleri durdurulabiliyor; ayrıyeten makus niyetliler de yapay zekâyı akın aracı olarak kullanabiliyor.
GÖMÜLÜ FİNANS-GERÇEK VAKİTLİ ÖDEMELER: PARA GÖRÜNMEZ OLUYOR
Eskiden bir uygulamada ödeme yapmak, diğer bir bankacılık sayfasına yönlenmek demekti. Günümüzde ödeme, sigorta yahut mikro-kredi butonu direkt alışveriş uygulamasının içine gömülü olabiliyor (gömülü finans). Bu alanda global pazarın 2028’e kadar 7 trilyon dolar büyüklüğe ulaşacağı kestirim ediliyor. Türkiye’de de pazarın 2024’te 966 milyon dolar düzeyine ulaşması bekleniyor.
Diğer taraftan gerçek vakitli ödemeler para transferlerini mucizevi hale getiriyor. Türkiye’nin FAST altyapısıyla iki farklı bankadaki hesaplar ortası para saniyeler içinde yer değiştiriyor.
– Yarar: Müşteri beklemiyor, işletme anında tahsilat alıyor.
– Risk: “Hız” insan yanlışına yahut dolandırıcılığa da sürat kazandırıyor.
VARLIK TOKENİZASYONU: PAY SENEDİNİN BLOK ZİNCİRLİ KUZENİ
Varlık tokenizasyonu, fizikî ya da finansal bir varlığın (örneğin bir bina, tablo ya da şirket hissesi) blok-zincir üzerinde dijital jetonlara (“token”lara) bölünmesidir.
– Her token, o varlığın küçük bir payını temsil eden dijital sertifika üzere davranır.
– Böylelikle varlık çok daha kolay parçalanabilir, alınıp satılabilir ve sahiplik kaydı blok zincirde şeffaf bir halde tutulur.
– Yarar: 100 TL ile “paha biçilmez” gayrimenkule ortak olabilirsiniz; süreçler daha şeffaf.
– Risk: Likiditenin düşük olması; kayıp anahtar riski, düzenleyici meçhullüğü ve siber akınlar üzere kıymetli riskler var.
MERKEZ BANKASI DİJİTAL PARASI (CBDC) VE DİJİTAL TÜRK LİRASI
Çin’in dijital yuanı, Avrupa Merkez Bankası’nın “dijital Avro” planı derken Türkiye de yarışta. TCMB 2024’te Dijital Türk Lirası pilotunun birinci fazını tamamladı, bu yıl daha geniş kapsamlı testler yapılması planlanıyor.
– Yarar: Nakit paranın fonksiyonlarını dijital ortamda sunma tezi.
– Risk: “Devlet her süreci görebilir mi?” telaşı, bankacılık sisteminden mevduat kaçışı mümkünlüğü.
ŞİMDİ AL SONRA ÖDE (BNPL): KOLAY TAKSİT SIKINTI DENETİM
Çevrimiçi alışverişte “şimdi al, ödemeye üç ay sonra başla” üzere özellikler ticareti kolaylaştırıyor ve büyütüyor. Bu sayede hem kullanıcılar hem de işletmeler büyük yararlar sağlıyor. Lakin bu durum borçlanmanın da büyümesi manasına geliyor. Avustralya üzere birtakım ülkeler, çok borçlanmayı frenlemek için BNPL firmalarını kredi maddelerine tabi tutmaya başladı.
– Yarar: Kullanıcılara çok daha esnek ödeme seçenekleri sunulabiliyor, e-ticareti büyütüyor.
– Risk: Ödeme planı karmaşıklaşınca “gizli faiz” tesiri yaratabiliyor; borç döngüsüne giren kullanıcı sayısı artıyor.
SICAK BAŞLIKLAR
Türkiye finansal teknolojiler gündeminde öbür değerli başlıklar da var: açık bankacılık, tam dijital bankalar, büyük süratle büyüyen dijital bankacılık kullanımı ve bilhassa son devirde konuşulan karapara aklama ve yasadışı bahis operasyonları.
– Açık bankacılık düzenlemeleri, bankaların inançlı teknolojik altyapılar üzerinden müşteri verisini paylaşabilmesini sağlıyor. Böylelikle tüm banka hesaplarının tek bir platformda yönetilebilmesi üzere hizmetler mümkün olabiliyor. Lakin dataya erişim kolaylaştıkça “Kim, ne kadar bilgimize erişebiliyor” sorusu da ehemmiyet kazanıyor.
– İkinci başlığımız; Türkiye’nin verdiği dijital banka lisansları. Şube yok, kâğıt imza yok; telefondan beş dakikada hesap açıp kartınızın sanal kopyasını cüzdana yüklüyorsunuz. Bu model maliyetleri düşürüyor ve rekabeti artırıyor ancak şimdi emekleme devrinde: sürdürülebilir kârlılık, ağır müşteri takviyesi ve sağlam altyapı yatırımları hâlâ birer soru işareti.
– Öteki taraftan dijital bankacılık faal müşteri sayısının 117 milyona ulaşması Türkiye’nin ne kadar dijitalleştiğini de gösteriyor. Bu durum bu alandaki teşebbüslere dev bir pazar sunarken, dolandırıcılıklara maruz kalma üzere riskleri de beraberinde getiriyor.
– Son olarak bugünlerde sıkça duyduğumuz yasadışı bahis ve karapara aklama operasyonlarında da finansal teknolojiler tesirli bir öge olabiliyor. Gazetemizin muharrirlerinden Murat Ağırel’in bu alanda dayanılmaz yazıları var, okumanızı şiddetle tavsiye ederim.
SON SÖZ
Finansal teknolojiler artık soyut bir gelecek” değil, günlük rutinimizin ta kendisi.
Yapay zekâ hesabımızı koruyor, artık alıp aylar sonra ödemeye başlıyoruz, dijital bankalar şubesiz hayatı mümkün kılıyor. Teknolojinin sunduğu sürat ve konforun tadını çıkarırken siber güvenlik tedbirlerini almak, harcama disiplinini korumak ve ferdî bilgilerimize sahip çıkmak da hepimizin sorumluluğu. Şuurlu kullanıcılar ve istikrarlı düzenlemeler sayesinde, paranın bu yeni çağı hem kolay hem inançlı olabilir.
