Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Ukrayna savaşı Gagavuz Türklerini de etkiledi

Önceleri de burada değindiğimiz üzere Moldova, ufak sayılabilecek yüzölçümüne (34 bin kilometrekare) rağmen hem Rusya ile Batı ortasında nüfuz çabasına sahne olması hem de patlamaya hazır karışık etnik ve siyasi yapısı nedeniyle yakından incelenmeyi gerektiren bir ülke. Karadeniz’in çabucak öbür tarafında yer alması, bize yakınlığı, bizim bu ülkeye daha da dikkat etmemizi gerekli kılıyor. Ülkede Gagavuz Türklerinin yaşaması da burayı daha da yakından izlemeyi gerektiriyor. Geçtiğimiz günlerde Gagavuz Özerk Bölgesi Başkanı Yevgeniya Gutsul’un -tam da Türkiye’ye geleceği sıradagözaltına alınması ve akabinde tutuklanması, bu bölgenin içerdiği patlama risklerini tekrar gözler önüne serdi.

Gagavuzlar, çoğunluğu Moldova’nın güney bölgelerinde yaşayan ve Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup bir toplum. Gagavuzları başka Türk topluluklarının birçoklarından ayıran bir konu, Müslüman değil, Hıristiyan olmaları. Bir öbür farkları ise birtakım Türk topluluklarının yakın geçmişte Rusya’yla yaşadıkları kıymetli meseleler nedeniyle yüklü olarak Moskova zıddı çizgide olmalarına karşılık Gagavuzların geçmişten beri bu ülkeyle ekseriyetle yakın olması. (Belki de bu nedenle “dış Türkler” konusunda çok hassas olan Batı yanlısı kimi bölümler, Gagavuz önderinin tutuklanmasını görmezden geldi.)

MERKEZİ HÜKÜMETLE GERİLİM

Moldova’nın da bulunduğu Besarabya bölgesi, 1918-1940 yılları ortasında Romanya’nın idaresindeyken Gagavuzlar, Rumen milliyetçilerinin baskılarına maruz kalmıştı. Moldova halkının çoğunluğuysa Rumenlerle tıpkı kökenden. O nedenle Sovyetler Birliği’nin dağılmak üzere olduğu 1990-1991 periyodunda Moldova’da Romanya’yla birleşme eğilimleri güçlendiğinde Moldova’nın doğusundaki Transdinyester bölgesinde yaşayan Rus ve Ukrayna kökenli nüfus, Sovyet ordusunun takviyesiyle Moldova’dan ayrılırken güneydeki Gagavuz Türkleri de Romanya’nın modülü olmak istemediklerini söyleyerek ayaklanmıştı. Bu durum lakin 1994’te Türkiye’nin teşebbüsüyle Gagavuzlara özerklik verilmesiyle çözülmüştü.

Moldova, Avrupa’nın en fakir ülkelerinden biriyken Gagavuz bölgesi, Moldova’nın da en fakir bölgelerinden biri olma özelliğine sahip. Lakin Moldovalıların çalışmak için Romanya yahut Batı Avrupa’ya gitmesinden farklı olarak Gagavuzlar, Rusya ve Türkiye’yi tercih ediyor. Moldova’da eski yıllarda da Gagavuz bölgesinin merkezi hükümetle meseleleri vardı. Ama bir taraftan 2020’de Batı yanlısı Maya Sandu’nun Moldova’nın başına geçmesi öbür taraftan da Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması buradaki tansiyonu daha da artırdı.

GÖZLER MECLİS SEÇİMLERİNDE

Şimdiki Gagavuz Başkanı Gutsul’un 2023’te seçilmesine karşılık Moldova idaresi, bu seçim sonucunu tanımadı. Anayasaya nazaran Gagavuz liderinin Moldova hükümetinde yer almasına rağmen idare bunu görmezden geldi. Geçtiğimiz günlerde de Gutsul, seçim usulsüzlüklerine yönelik suçlamalarla gözaltına alındı. Akabinde da 20 günlüğüne tutuklandı. Moldova istihbaratı, onun ülkeden temelli kaçma muhtemelliğine karşı tutuklandığını söylüyor. Hakkındaki suçlamalar hakikat mu bilinmez lakin bu olayın, Moldova idaresinin ve Batılı ülkelerin, Ukrayna’daki savaş ortamından yararlanarak ülke siyasetini dizayn etme derdinden kaynaklandığı değerlendirmeleri yapılıyor. Geçen sonbaharda Moldova’da düzenlenen seçimlerde, Batı yanlısı Sandu, yurtdışı seçmenlerin oyları sayesinde seçilirken Moldova’daki seçmenin büyük kısmı, Rusya’ya yakın çizgide olan ve yeniden Gagavuz olan Stoyanoglo’ya oy vermişti. Temmuz ayındaki parlamento seçimlerinin bu atmosferde son derecece sıcak geçeceği varsayım ediliyor.

denizberktay@yahoo.com